(Vietnam's Communists brace for next 5 years after big 2020)
"Kiểm soát tốt Covid, các gã khổng lồ công nghệ, sự bất đồng, liệu đảng có giữ kinh tế đi lên? "
(Party has COVID, Big Tech and dissent under control; can it keep the economy humming?)
HÀ NỘI: Các nhà lãnh đạo VN là một trong số ít người có thể gọi 2020 là một năm thành công. Giờ đây, họ nhắm tới thực hiện động lực phát triển đất nước vào năm 2021, khi một đại hội quan trọng sẽ đặt bước tiến tới trong 5 năm nữa – và điều căn bản là, họ quản chặt một xứ sở có 100 triệu dân, một đất nước đang sức trẻ, lớn mạnh, và rất năng động kinh tế.
VN có nhiều cái để ăn mừng trong năm nay. Đó là kiểm soát Covid-19, giới hạn chừng 1400 ca nhiễm, làm cả thế giới ganh tỵ. VN đứng vai trò chủ tịch Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á lần đầu tiên trong 10 năm nay, tổ chức thành công hội nghị thượng đỉnh trực tuyến khối 10 nước hồi tháng 11. Tức thì sau đó, họ tổ chức lễ ký kết trực tuyến lịch sử Hợp tác kinh tế toàn diện khu vực, RECEP – một hiệp ước lớn nhất thế giới.
Nhưng những niềm phấn khởi qua những sự kiện đình đám này đã hết, đảng Cộng sản Việt Nam chú trọng vào chính trị trong nước – cũng như ai sẽ lèo lái quốc gia – khi Đại hội Đảng lần thứ 13 tới gần, có lẽ tháng giêng 2021.
Đại hội Đảng là một sự kiện quan trọng nhất của đất nước, tổ chức cứ 5 năm một lần, chọn ra lãnh đạo mới và đặt ra các mục tiêu kinh tế. Ông Nguyễn Phú Trọng, nguyên thủ đương nhiên của quốc gia, nói trong một hội nghị quân sự hôm mùng 7 tháng 12: “Đây là năm có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các mục tiêu 5 năm đặt ra ở đại hội thứ 12” (tháng giêng năm 2016.)
Lãnh đạo Đảng 76 tuổi, kiêm chủ tịch nước, kiêm bí thư đảng ủy quân sự trung ương, phát biểu: “Trong khi nền kinh tế VN cơ bản ổn định, Đảng còn tạo thêm niềm tin trong nhân dân nhờ kết quả tích cực từ chiến dịch chống tham nhũng và củng cố lại Đảng”.
Ở đại hội Đảng năm 2016, ông Trọng đề cử Nguyễn Xuân Phúc, lúc đó là phó thủ tướng, lên chức thủ tướng, buộc thủ tướng lúc đó Nguyễn Tấn Dũng phải rút lui khỏi chính trị. Ông Dũng, làm thủ tướng 10 năm, được xem là một trong những lãnh đạo thế lực nhất kể từ Lê Duẩn, kế tục trực tiếp Hồ Chí Minh, người thành lập Đảng năm 1930, vẫn được gọi kính trọng là “Bác Hồ”.
Tiếp theo cái chết của chủ tịch nước Trần Đại Quang năm 2018, ông Trọng tiếp nhận lấy chức vụ đó, điều hành hệ thống chính trị, nền kinh tế, ngoại giao cùng với Nguyễn Xuân Phúc.
Ông Trọng và đội ngũ lãnh đạo đang tuyên bố chiến thắng trên ba mặt trận – trấn áp trên mạng nhắm vào quần chúng hiểu biết ngày càng tăng truyền thông xã hội; đấu tranh trong nội bộ Đảng chống lại thành phần chống đối; và nhất là ngăn chặn đại dịch corona.
Khi nhắc tới trận chiến thứ nhất, đảng Cộng sản VN từ lâu trấn áp các phát ngôn và hành động làm lung lay quyền cai trị độc đảng, và các giới chức chính quyền đẩy mạnh việc giám sát internet trong năm 2020.
Bùi Thanh Hiếu, một blogger nổi tiếng chỉ trích mạnh mẽ giới lãnh đạo ở VN, viết trên một bài đăng hôm ngày 4 tháng 9: “Tài khoản Facebook cá nhân của tôi bị ngăn chặn, có lẽ do đại hội đảng đang đến gần”. Mặc dù ông Hiếu viết ít hơn các bài chống đảng CSVN, Facebook gởi cảnh báo tiếng Việt lên tài khoản của ông, họ sẽ hạn chế nếu hoạt động bị cấm của ông còn tiếp diễn.
Ông Nguyễn Mạnh Hùng, bộ trưởng Thông tin và truyền thông, báo cáo trước quốc hội hôm ngày 6 tháng 11: “Các diễn đàn xuyên biên giới, đặc biệt là Facebook và YouTube, là lò (hotbed) phát tán tin giả ở Việt Nam”.
Ông Hùng còn nói, trung tâm theo dõi an ninh mạng được tăng cường của đất nước bây giờ có thể xử lý với 300 triệu tin đăng trên mạng xã hội mỗi ngày.
Sau nhiều lần thảo luận, ông Hùng phát biểu, Facebook đồng ý hợp tác 95% các yêu cầu chính thức đề nghị loại bỏ các bài đăng “độc hại” ("malicious"), tăng hơn 10%. Ông nói thêm, YouTube nâng tỷ lệ ấy từ 50 % lên 90%. Tỷ lệ ông Hùng nêu ra khớp với báo cáo minh bạch vừa công bố của hai công ty Mỹ.
Khác với Trung Quốc, Việt Nam không ngăn chặn truyền thông xã hội từ Hoa Kỳ. Con số sử dụng Facebook lên tới 61 triệu người tính từ tháng giêng năm 2020, theo tổ chức truyền thông xã hội trụ sở tại London “We are Social” (Chúng ta nối kết).
Nhưng ông Hùng nhấn mạnh các diễn đàn mạng đều tuân thủ luật pháp Việt Nam. Ông nói: “"Facebook, Google, Apple không đóng thuế ở Việt Nam, dù họ có hàng tỷ đô la tiền thu nhập”.
Ở mặt trận thứ hai, đảng CSVN của ông Trọng đang tấn công tham nhũng từ 2016, nhưng nhiều người lại coi đó là phương sách trấn áp kẻ chống đối trong hàng ngũ đảng.
Cựu thủ tướng Dũng là người có công với các cải cách, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế VN. Nhưng các người chỉ trích lại lý luận, tham nhũng tràn lan trong nhiệm kỳ của ông, kết quả là sự bất mãn quần chúng, dấy lên từ từ nhưng ngày càng nhiều đối với Đảng. Và, mặc dù ông Trọng “tiễn” ông Dũng đi, các người thân tín (của ông ta) vẫn còn nằm trong các tổ chức và doanh nghiệp nhà nước.
Ông Trọng cũng cắt chức bí thư đảng ủy thành phố Hồ Chí Minh, Đinh La Thăng năm 2017, và sau cùng là bắt tù ông ta. Thất thoát khổng lồ dính tới Petro Việt Nam – xảy ra khi ông Thăng làm chủ tịch công ty dầu khí quốc gia là lý do chính thức, dù việc bắt giữ ông ta được báo cáo có dính tới cáo buộc tham nhũng. Cách nào đi nữa, ông cũng là ủy viên bộ chính trị đầu tiên bị bắt nhốt và phải án 30 năm tù giam.
Trấn áp tham nhũng qua các hành vi cáo buộc cố ý làm trái được đẩy mạnh khi đại hội đến gần. Trong hội nghị của ban Chỉ đạo chống tham nhũng hôm 12 tháng 12, trước hơn 700 quan chức chính phủ có mặt, và hơn 5000 người khác tham dự từ xa, ông Trọng phát biểu: “Tham nhũng dần dần được kiểm soát, góp phần ổn định chính trị”.
Một báo cáo chi tiết ở hội nghị cho biết 131.000 cán bộ đảng viên và quan chức chính phủ bị kỷ luật từ khi ủy ban (chống tham nhũng) thành lập năm 2013. Trong số đó, có 87.000 bị trừng phạt sau đại hội đảng năm 2016.
Về mặt trận thứ ba – cuộc chiến chống đại dịch corona – rõ ràng, VN rất thành công. Covid-19 cướp mất 35 mạng sống người Việt, nhưng lại hết sức thấp so với các nước khác. Nền kinh tế tiếp tục tăng trưởng ở cái lúc, các nước trong khu vực co cụm. Quỹ Tiền tệ quốc tế kỳ vọng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của VN sẽ tăng mức 2,4% trong năm 2020.
Tất nhiên, chính phủ áp dụng các biện pháp đồng bộ, thậm chí hà khắc, để ngăn chặn virus – từ việc theo dõi tiếp xúc cho tới công bố địa chỉ những người nhiễm vi rút, phong tỏa những khu vực có người nhiễm. Lãnh đạo đảng CSVN biến khủng hoảng dịch Covid-19 như gió thoảng sau xe chạy qua (tailwind).
Đất nước này đã có những bước đi thuận lợi trong bối cảnh những thay đổi lớn về địa chính trị, kinh tế và điều kiện kinh doanh kể từ năm 2016, bao gồm cả cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Việt Nam đạt mức tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á và thu hút sự chú ý như một điểm đến đầu tư hấp dẫn thay cho Trung Quốc và các thị trường khác.
Trong quá khứ, Đại hội đảng từng đưa đến những bước ngoặt quan trọng. Ở đại hội đảng lần thứ 6, năm 1986, đảng chấp nhận chính sách ĐỔI MỚI, mở cửa ra thế giới, bứt phá cho VN tăng trưởng.
Năm năm sau đại hội lần thứ bảy 1991 cũng rất quan trọng. Năm đó, Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc, bị cắt đứt do hậu quả của cuộc chiến tranh biên giới năm 1979, ngắn ngủi nhưng đẫm máu. Việt Nam tiếp tục thiết lập quan hệ với một cựu thù khác là Hoa Kỳ vào năm 1995, cùng lúc, chính thức gia nhập ASEAN.
Sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 10 năm 2006, Hà Nội đạt mục tiêu mong muốn từ lâu là gia nhập tổ chức WTO năm 2007. Hãng Samsung mở nhà máy điện thoại di động tại Việt Nam năm 2009 và hiện sản xuất một nửa sản lượng điện thoại thông minh toàn cầu.
Đại hội năm 2006 cũng đáng chú ý với việc ông Dũng lên làm thủ tướng, thúc đẩy tự do hóa thương mại - bao gồm một hiệp định đối tác kinh tế với Nhật Bản - và chấp nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài. Một thỏa thuận thương mại với Liên minh châu Âu, vốn có nền móng trong nhiệm kỳ của ông Dũng, có hiệu lực vào tháng 8 vừa qua.
Nhưng ông Dũng phải trả giá cho những cải cách của mình vì rõ ràng, không có khả năng kiểm soát tham nhũng. Nhiều người kỳ vọng ông sẽ kế nhiệm ông Trọng làm tổng bí thư tại đại hội năm 2016. Trái lại, các chiến binh già của đảng phản đối việc thăng chức của ông, ông Trọng ở lại và ông Dũng ra đi.
Các nhà phân tích phân vân liệu đại hội tới có thúc đẩy Việt Nam bước vào giai đoạn lớn mạnh tiếp theo hay không.
IMF dự báo Việt Nam sẽ vượt Singapore và Malaysia về GDP danh nghĩa vào năm 2020 để trở thành nền kinh tế lớn thứ tư của ASEAN. Việc các công ty toàn cầu chuyển hoạt động sản xuất từ Trung Quốc để tránh thuế quan trừng phạt của Mỹ đang bơm thêm năng lượng vào nền kinh tế Việt Nam.
Nhưng việc tận dụng tối đa các chiều hướng này để tiếp tục thành công trong 5 năm qua - cả hai đều phụ thuộc vào sự ổn định chính trị - có thể không dễ dàng gì. Áp lực từ Washington đang hình thành đối với những lãnh đạo mới.
Thặng dư của Việt Nam với Hoa Kỳ tăng lên 58 tỷ USD trong 12 tháng tính tới tháng Sáu. Trong 10 tháng đầu năm 2020, thặng dư của Việt Nam chỉ sau Trung Quốc và Mexico. Điều đó khiến bộ Tài chính Hoa Kỳ dán nhãn Việt Nam là nước thao túng tiền tệ vào thứ năm tuần trước, trong những ngày cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống Donald Trump.
Theo Dương Quốc Chính, nhà phân tích chính trị tại Hà Nội, tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden có thể "đặt ra thách thức" cho các nhà lãnh đạo Việt Nam theo một cách khác. Ông nói: “Trump không tỏ ra quan tâm nhiều phong trào dân chủ ở Việt Nam, Hà Nội cũng không phải đối mặt với nhiều áp lực ngoại giao từ Washington. Tình hình có thể thay đổi dưới thời tổng thống Biden."
Nhiệm vụ xử lý mối quan hệ sẽ thuộc về đội ngũ lãnh đạo tiếp theo của Việt Nam. Trên thực tế, tổng bí thư nắm nhiều quyền lực nhất, sau đó là thủ tướng, chủ tịch nước và chủ tịch quốc hội. Với độ tuổi của mình, nhiều đồn đoán về tương lai của Trọng đã mãn, nhưng chắc chắn ông ta ảnh hưởng rất nhiều đến việc lựa chọn nhân sự.
Ông Chính nói: “Lo ngại chính nảy sinh từ khả năng thay đổi chức vụ tổng bí thư. Ông Nguyễn Phú Trọng ... là một người trung thành tuyệt đối với chế độ cộng sản, giữ vững lý tưởng của chủ nghĩa xã hội, và được coi là khá trong sạch."
Ông Chính lập luận, nếu đảng kết thúc bằng một tổng bí thư ít bảo thủ, có thể dễ dàng cởi mở với tham nhũng, thì lãnh đạo toàn diện có thể trở nên bất ổn.
Có những câu hỏi lớn hơn về sự ổn định chính trị cũng cần xem xét. Dân số Việt Nam đạt gần 100 triệu người, độ tuổi trung bình chỉ trên 30. Hàng trăm nghìn công dân đã làm việc hoặc đang làm việc ở nước ngoài, họ, gia đình họ, tiếp cận hàng núi thế giới thông tin. Nhiều nhà quan sát nước ngoài tự hỏi liệu có thể duy trì chế độ độc đảng và mở rộng kinh tế khi các giá trị công dân ngày càng đa dạng hơn hay không.
Ông Đặng Tâm Chánh, nhà phân tích chính trị tại Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết mối quan tâm: "Đảng Cộng sản Việt Nam và ban lãnh đạo tiếp theo, trong 5 năm tới, phải đưa ra các chính sách mới, nhằm đảm bảo mô hình 'nhà nước pháp trị' ('rule of law', có người dịch nhà nước pháp quyền) và quyền tự do thực sự cho người dân. Ít nhất, đảng phải có tầm nhìn, mục tiêu và hành động thực sự để dẫn dắt thế hệ trẻ Việt Nam phát huy và nâng cao tiềm lực bản thân".
Bên ngoài, các nhà lãnh đạo đảng vẽ lên một bức tranh về một niềm tin cao độ. Ông Trọng phát biểu tại hội nghị quân đội ngày 7 tháng 12: "Thưa các đồng chí, không khí vui mừng và phấn khởi đang lan tỏa khắp đất nước chúng ta. Chúng ta hãy làm cho tốt năm 2021 hơn năm 2020, mãi mãi xứng đáng với danh hiệu “Bộ đội cụ Hồ”, với niềm tin yêu của Đảng, Nhà nước và Nhân dân."
Nhưng những luận điệu cao cả lại đi kèm với những biện pháp mạnh tay.Thứ tư tuần trước, công an Thành phố Hồ Chí Minh bắt giữ Tất Thành Cang, cựu ủy viên ban chấp hành Đảng Cộng sản vì nghi can vi phạm quy định nhà nước về tài sản công, gây thất thoát.
Ngay hôm sau, Trương Châu Hữu Danh, 38 tuổi, một Facebooker nổi tiếng sống ở tỉnh Long An, bị bắt vì bị cáo buộc đăng các bài viết chống lại nhà nước. Thời gian tạm giam 3 tháng được coi là nỗ lực mới nhất của nhà chức trách nhằm ngăn chặn bất đồng chính kiến và bảo đảm cho đại hội đảng sẽ diễn ra suôn sẻ.
TOMOYA ONISHI, Nikkei, 22 tháng 12, 2020. Nguyễn Long Chiến dịch.
Posts
