(Vietnam, Japan to maintain strategic ties after Abe)
Shinzo Abe, vị thủ tướng phục vụ lâu nhất Nhật Bản, để lại nhiều di sản ngoại giao quan trọng, một di sản đáng kể nhất, đó là quan hệ chiến lược song phương giữa nước ông và Việt Nam. Vì vậy, khi rời khỏi chức vụ, có thật nhiều tâm tư cho cả hai nước.
Tuy nhiên, với những gì hai bên đạt được cho tới nay, các mối quan tâm chung, bối cảnh địa chính trị khu vực, căn bản là hợp tác chiến lược Việt Nam – Nhật Bản cần phải tiếp tục giữ vững.
Abe có đóng góp hết sức đáng kể cho sự phát triển quan hệ VN-Nhật Bản. Trong nhiệm kỳ của ông, VN và Nhật Bản tuyên bố vào năm 2006, hai nước sau hết đã hướng tới hợp tác chiến lược cho hòa bình và thịnh vượng châu Á, một cột mốc lịch sử trong quan hệ ngoại giao hai nước.
Rồi vào năm 2014, nhiệm kỳ hai của Abe, nhờ ủng hộ kiên trì cho quan hệ quốc phòng và an ninh với VN trước đó, trong chuyến viếng thăm của chủ tịch nước Trương Tấn Sang, hai bên nâng cấp hợp tác hai nước lên “Đối tác chiến lược toàn diện đối với hòa bình và thịnh vượng châu Á”, mở ra một thời kỳ mới trong quan hệ Việt Nam-Nhật Bản.
Bên cạnh, Nhật ủng hộ VN giữ chức chủ tịch hiệp hội các nước Đông Nam Á và thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc.
Về các mặt này, sự từ chức đột ngột của Abe dễ dấy lên các câu hỏi về tương lai việc hợp tác chiến lược VN-Nhật Bản, đặc biệt về lĩnh vực an ninh và kinh tế. Tuy nhiên, Nhật Bản có lẽ sẽ duy trì động lực thúc đẩy quan hệ chiến lược của mình với VN, cả hai mặt an ninh và kinh tế.
QUAN HỆ AN NINH
Về quan hệ an ninh hai nước, thời sau Abe, dù sẽ có vài điều chỉnh trong chính sách quốc phòng, Nhật vẫn tìm cách mở rộng hợp tác quốc phòng với VN.
Theo một báo cáo chính thức về hợp tác của bộ quốc phòng VN vừa công bố, hai bên đồng ý thúc đẩy các mặt quan hệ quốc phòng trong năm nay. Người ta suy đoán sự từ chức của Abe không biết có dẫn đến gián đoạn trong hiệp ước này không, cũng như không chắc chắn người kế nhiệm ông Abe có ưu tiên các quan hệ quốc phòng với VN.
Từ chức của Abe không thể tránh gây trở ngại các hoạt động quốc phòng phối hợp Nhật-Việt, ít nhất, trong thời gian chuyển quyền lãnh đạo. Tuy nhiên, còn lâu mới xảy ra trường hợp quan hệ Việt-Nhật bị rạn nứt.
Thoạt đầu, hai bên quan tâm sâu sắc sự hung hăng ngày càng tăng của TQ trong khu vực. VN và Nhật Bản đều có tranh chấp hàng hải với TQ ở biển Đông và biển Hoa Đông. Do đó, hai nước cùng có các quyền lợi trong việc củng cố hợp tác an ninh hàng hải.
Vì các hành động quân sự gia tăng gần đây của TQ, nhận thức chung hai nước về mối đe dọa trực diện với TQ càng sâu sắc hơn, tạo ra xúc tác cho VN và Nhật Bản, hình thành các quan hệ về an ninh.
Thật sự, Nhật Bản và Việt Nam từng chứng kiến những thành tựu hết sức đáng kể trong lĩnh vực an ninh, đặc biệt là an ninh hàng hải. Trong tháng 7, hai nước ký kết một hiệp ước, trong đó, Nhật Bản hỗ trợ VN xây dựng sức mạnh trên biển, bao gồm việc cung cấp 6 tuần duyên hạm thế hệ mới cho VN.
VN rất hoan nghênh việc này, tái xác nhận vai trò quan trọng của Nhật trong khu vực. Quan ngại chung về TQ và những thành quả có được trước đó trong quan hệ an ninh hai nước, đặt nền móng vững chắc cho việc đẩy mạnh hợp tác, vì vậy, nhiều khả năng mục tiêu quan hệ an ninh Việt Nhật hậu Abe sẽ được duy trì, thậm chí lớn mạnh hơn.
Một nhân tố khác, giúp giữ vững Việt Nam và Nhật Bản về mặt an ninh sau thời Abe là “chiến lược Ấn Độ Thái Bình Dương(FOIP) tự do và mở rộng” mà kiến trúc sư chính là ông Abe. Cộng với quan ngại trước đó về sự hung hăng ngày càng tăng của TQ, không cứ ai là thủ tướng kế nhiệm, chiến lược FOIP sẽ là công cụ giúp Nhật Bản trong một tương lai thấy được.
Trong chiến lược này, Nhật Bản đề cao vai trò quan trọng của ASEAN – trọng tâm và đoàn kết trong cấu trúc khu vực Ấn Độ- Thái Bình Dương cũng như cam kết quốc phòng Nhật Bản đối với Đông Nam Á, được thể chế hóa trong “Tầm nhìn Viêng Chăn” vào năm 2016.
Nhờ vào vị trí trọng yếu trong khu vực Đông Nam Á và Ấn Độ- Thái Bình Dương, VN là trung tâm cho “Chiến lược Ấn Độ Thái Bình Dương tự do và mở rộng”
Quan trọng hơn, là chủ tịch Asean năm 2020, quan trọng , nước dẫn đầu mặc nhiên (de facto) nổi bật của Asean, VN có thể có ảnh hưởng to lớn hơn vào nghị trình an ninh của khối Đông Nam Á. Điều này cho biết VN sẽ đóng vai trò quan trọng trong chiến lược FOIP của Nhật Bản, và Nhật Bản cần Việt Nam để tăng cường sức mạnh an ninh của mình với các nước ASEAN.
Về mặt này, dù cho Abe không còn là thủ tướng, chắc chắn người kế nhiệm sẽ củng cố an ninh của họ với VN lên tầm cao hơn.
QUAN HỆ KINH TẾ
Về lĩnh vực kinh tế, từ chức của Abe không làm cản trở tương lai quan hệ kinh tế Nhật -Việt, bởi có nhiều động lực đối ngoại và đối nội, để Tokyo thúc đẩy kinh tế với Hà Nội.
Đối ngoại, căng thẳng Mỹ-Trung đang tăng cao, cộng đại dịch Covid-19, tạo thuận lợi cho quan hệ kinh tế VN-Nhật Bản. Đặc biệt, Nhật Bản dần dần tách đầu tư ra khỏi TQ, đến các nước khác, gồm Đông Nam Á, ngỏ hầu giảm phụ thuộc vào sản xuất ở TQ trong, nhất là sau đại dịch.
Về phương diện này, VN là một trong những điểm đến hấp dẫn nhất đối với các công ty Nhật Bản, với sự thuận lợi, họ khống chế hiệu quả Covid-19 cho tới nay, và tăng trưởng GDP tương đối cao so với một số nền kinh tế các nước Đông Nam Á đang trong đại dịch.
Dựa theo thống kê trực tuyến của tập đoàn Kyodo News Nhật NNA thực hiện, VN là điểm đến đầu tư ở châu Á hứa hẹn nhất cho các doanh nghiệp Nhật Bản.
Sự gia tăng trong các hoạt động kinh doanh người Nhật ở VN được coi là điểm tựa, duy trì động lực cho các quan hệ kinh tế Nhật-Việt. Vì lý do này, sự thu hút đang tăng của VN đối với công ty Nhật Bản là một tín hiệu tích cực để các quan hệ kinh tế đang nẩy nở giữa hai quốc gia.
Cũng cần chú ý, VN và Nhật Bản có sự hợp tác kinh tế bền vững từ rất lâu. Nhật là một trong các nhà đầu tư ngoại quốc lớn nhất tại VN. Năm 2019, Nhật đầu tư đứng hàng thứ ba ở VN, sau Singapore và Thái Lan. Vào tháng 7 năm nay, chính quyền Nhật trợ cấp 15 công ty để họ di chuyển tới các hãng xưởng VN, dọn đường cho một làn sóng đầu tư mới của người Nhật.
Về đối nội, Nhật có động cơ chiến lược mạnh mẽ nhằm tăng cường các hoạt động kinh tế với VN. Nhật Bản và Trung Quốc từ lâu cạnh tranh vai trò dẫn đầu kinh tế ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, so với TQ, ảnh hưởng kinh tế của Nhật ở các quốc gia Đông Nam Á yếu thế hơn, theo như nhận định của Kei Koga, trường quốc tế S Rajaratnam, thuộc đại học Nanyang, Singapore.
TQ vẫn là đối tác lớn nhất với các nước ASEAN, đóng vai trò ảnh hưởng kinh tế nhất trong vùng. Do đó, về lâu về dài, đẩy mạnh quan hệ kinh tế với các nước ASEAN sẽ hết sức quan trọng đối với Nhật Bản.
Hiện nay, tách các ngành kinh tế thiết yếu ra khỏi TQ sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho Nhật mở rộng ảnh hưởng kinh tế của mình ở Đông Nam Á, bao gồm cả cơ sở hạ tầng, một lĩnh vực Nhật có lợi thế hơn TQ.
Nhờ vào vị trí cửa ngõ dẫn vào Đông Nam Á, VN là ưu tiên một trong trong đầu tư cơ sở hạ tầng. Những năm gần đây, các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng TQ ở VN, nổi bật nhất là đường sắt Cát Linh- Hà Đông, quá tai tiếng về giá thành, hiệu quả công nghệ kém và môi trường tồi tệ. Những cái này tạo hoàn cảnh thuận lợi cho Nhật Bản cạnh tranh với TQ trong lãnh vực xây dựng cơ sở hạ tầng.
Thật ra, Nhật Bản bỏ xa TQ trong đầu tư cơ sở hạ tầng ở VN, với tổng giá trị 208 tỷ đô la Mỹ so với 69 tỷ của TQ. Với thuận lợi ấy, người kế tục Abe chắc sẽ tiếp tục các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng ở VN.
Với một nền tảng vững vàng như thế, sự hợp tác chiến lược toàn diện Nhật-Việt vẫn sẽ lớn mạnh trong tương lai, dù cho Abe không còn tại vị.
Chắc có vài điều chỉnh nhỏ trong chính sách đối ngoại Nhật Bản một khi có thủ tướng mới lên cầm quyền. Dẫu sao, các điều chỉnh ấy sẽ không ảnh hưởng lớn đến quan hệ Hà Nội và Tokyo, di sản của Abe sẽ là một sự khởi đầu quan trọng, tiếp tục thực hiện liên kết chiến lược Việt Nam -Nhật Bản.
Ảnh: Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và thủ tướng Shinzo Abe cúi đầu chào quốc kỳ hai nước khi duyệt đội quân danh dự tại dinh thủ tướng ở Tokyo ngày 28 tháng 5 năm 2016.
Bài trên Asia Times ngày 5 tháng 9 năm 2020. Nguyễn Long Chiến dịch.
Posts
