(How China Really Sees the Trade War)
“Bắc kinh tin tưởng dân chủ khiến Mỹ tổn hại gấp mấy vì tác động chính trị từ thương chiến hơn một TQ độc tài”(trích trong bài). (Beijing believes that democracy makes the United States far more vulnerable to the political effects of the trade war than authoritarian China)
Khi chủ tịch Tập Cận Bình và Donald Trump gặp nhau bên lề thượng đỉnh G20 ở Osaka cuối tuần nay để tìm kiếm một thỏa thuận thương mại, Tập có lẽ muốn làm dịu bớt nghi thức quen thuộc của ngoại giao TQ bằng cách gọi tổng thống Mỹ là “bạn tôi”.
Với bộ mặt thân thiện, tuy nhiên, Tập sẽ không hề nhượng bộ.Trump khi ấy hoặc phải quyết định xem có chấp nhận đề nghị của TQ ở trên bàn thương thảo từ đầu 2017, chấm dứt thương chiến hoặc vẫn cho nền kinh tế Mỹ và TQ chia tách dài ra.
“Cách nào chúng ta cũng sẽ thắng”, Trump khoái chí tuyên bố. Nhưng theo 2 đồng nghiệp người TQ, tham gia vào bài báo này nhưng không tiện nêu tên, những người làm chính sách Bắc Kinh tin tưởng ông ta, một là bị thông tin nhầm hai là đang “thấu cái” (misinformed or bluffing).
GIỚI HẠN CUỐI CÙNG
Tư thế cơ bản của TQ đối với chiến tranh thương mại không thay đổi từ năm 2107. Theo đề xuất của họ, TQ sẽ mua nhiều sản phẩm Mỹ trong nỗ lực thâu hẹp thâm thủng mậu dịch, tái xác nhận cam kết lâu dài đối với việc bảo hộ hợp pháp các quyền sở hữu trí tuệ.
Nhưng nếu các công ty ngoại quốc tự nguyện chia sẻ bí mật thương mại với các công ty TQ để đổi lấy việc tiếp cận thị trường TQ – một thực tế mà Mỹ mô tả như “chuyển giao cưỡng bức” (“coercive transfer”)— TQ sẽ chẳng mắc mớ gì can dự.
TQ sẽ tiếp tục quỹ đạo đặt ra là mở cửa thị trường của mình cho ngân hàng và doanh nghiệp nước ngoài, nhưng họ sẽ không gia tốc nhịp độ mở cửa. Tiền tệ của họ sẽ cũng nằm chốt vào một rổ với các thứ tiền nước khác, và Bắc Kinh sẽ không cố phá giá đồng tiền, bởi vì TQ chẳng thấy lợi lộc gì với chiến tranh tiền tệ.
Chính quyền TQ đã hạ giọng tuyên về Made in China vào năm 2025, một chương trình thúc đẩy cho sự thống lĩnh kỹ thuật hiện đại của TQ , tỷ như rô bốt và trí tuệ nhân tạo.
Nhưng họ sẽ không sẵn sàng giảm thiểu nghiên cứu và phát triển những kế hoạch thể hiện nền tảng của chương trình ấy.
Tóm lại, TQ đề nghị chẳng thay đổi cái gì thuộc về cấu trúc trong mô hình phát triển của mình, nhưng họ sẵn lòng "tặng" cho Trump một chiến thắng danh nghĩa để ông ta có thể sử dụng trong chiến dịch tranh cử tổng thống vào năm 2020.
Từ đầu những cuộc đàm phán, phía TQ tin rằng Trump có lẽ chấp nhận đề xuất của họ, thể theo lời cố vấn của nhân vật trong chính quyền như bộ trưởng ngân khố Steven Mnuchin và những người hay rỉ tai Trump như trùm đánh bạc Steve Wynn.
Nhưng rồi người TQ đã quan sát những nhân vật cứng rắn như cố vấn thương mại Peter Navarro và đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer đã nói lọt tai Trump.
Hai người này thuyết phục Trump rằng chỉ có những thay đổi căn bản trong mô hình kinh tế TQ mới có thể giúp Mỹ duy trì vị trí kinh tế dẫn đầu thế giới.
Kinh tế và thị trường chứng khoán Mỹ vững mạnh cũng làm Trump dạn dĩ nhận lấy vị thế cam go hơn.
Vào tháng 4, những nhà thương thuyết Mỹ, do đó, đã đưa ra một thỏa thuận dự thảo đòi: TQ phải ngưng bao cấp đặc biệt những công ty quốc doanh, cho phép các công ty Mỹ làm ăn ở thị trường TQ mà không phải chia sẻ kỹ thuật công nghệ cho đối tác người TQ, sửa lại luật lệ không tương thích với yêu cầu của người Mỹ, và cho phép Washington thiết lập một văn phòng tại Bắc Kinh để theo dõi sự tuân thủ của TQ.
Đội ngũ của Trump đề xuất dỡ bỏ thuế quan Mỹ từng bước căn cứ chứng minh TQ đáp ứng những điều khoản thỏa thuận.
Phía TQ chùn bước và gạt bỏ những đòi hỏi phía Mỹ trong thỏa thuận sơ bộ. Những người Mỹ lên án họ đi ngược thỏa thuận.
Trong một cuộc phỏng phấn với báo chí ít được ai để ý ngày 10 tháng 5, ngay ngày cuộc đối thoại thất bại, nhà thương thuyết chính người TQ, phó thủ tướng Lưu Hạc, nhìn nhận rằng phía TQ đã gạt bỏ nhiều đề nghị người Mỹ đã thêm vào.
Làm như thế là hợp lý, ông ta nói. “Không có gì kết thúc khi thỏa thuận chưa ngã ngũ. Vì vậy chúng ta không đồng ý mô tả của người Mỹ là chúng ta “bội ước”.
Lưu còn nêu ra 3 vấn đề, theo quan điểm của TQ, đã cản trở đối thoại.
Thứ nhất, TQ muốn thuế quan trừng phạt phải dỡ bỏ trước khi thỏa thuận đạt được, không phải đợi từng giai đoạn cho đến khi hoàn tất. TQ không nhượng bộ với cây gậy nhứ trên đầu mình.
Thứ hai, người Mỹ đã cố diễn dịch – và tạo lợi thế nhiều – một đề xuất gia tăng lượng hàng nhập khẩu mà Tập đã hứa năm 2018. Nhưng đề xuất ấy “cũng không thể thay đổi khinh suất được”, Lưu nói.
Cuối cùng, TQ muốn văn bản thỏa thuận cần phải “hài hòa”, bởi vì “tất cả các nước đều có danh dự của mình”. TQ sẽ không từ bỏ kiểm soát nền kinh tế của họ.
Tất cả những người lãnh đạo TQ thương lượng dưới cái bóng ám ảnh về những “hiệp ước bất công”, những thỏa thuận thiên lệch, TQ đã bị ép buộc ký với cường quốc phương Tây vào thế kỷ thứ 19.
Hàng nhiều thập kỷ phát triển kinh tế nhanh chóng không làm lành vết thương của những gì ở TQ người ta xem như là “một trăm năm ô nhục”.
Tập sẽ chỉ ký thỏa thuận nào dựa trên nguyên tắc bình đẳng và hai bên đều có lợi.
Trong một sách trắng giọng diều hâu hơn, phát hành đầu tháng 6 sau đó, Bắc Kinh lặp đi lặp lại rằng TQ sẽ không nhượng bộ về “những vấn đề có tính nguyên tắc” và đỗ lỗi Mỹ là nguyên do cho đổ vỡ đối thoại, lên án họ thay đổi thái độ đối thoại 3 lần từ đầu 2018.
NIỀM TỰ TIN CỦA TẬP
Mặc cho các quan chức Mỹ tuyên bố TQ cần một thỏa thuận hơn Mỹ, Tập vẫn tin tưởng rằng TQ có vị trí thương lượng vững chãi hơn.
Thuế quan Mỹ đã làm thiệt hại kinh tế TQ ít hơn chính quyền Trump tưởng.
Dù thuế quan đang ép các nhà bán lẻ tính tiền người tiêu dùng cao hơn khi mua hàng TQ, các nhà nhập khẩu không thể tìm nguồn hàng thay thế cho nhiều sản phẩm người Mỹ muốn mua.
Hàng xuất khẩu TQ đến Mỹ giảm 4.8 phần trăm trong 5 tháng đầu của 2019. Cùng thời gian đó, hàng xuất khẩu TQ đến EU (cộng đồng châu Âu) – bạn hàng lớn nhất của TQ – tăng mức 14.2% và hàng nhập khẩu từ EU lên cao 8.3 %, trong khi đó, ASEAN đã thay Mỹ làm thị trường xuất khẩu lớn thứ nhì của TQ.
Hiệp ước đầu tư song phương EU-TQ, sẽ có hiệu lực năm 2020, đã đẩy mạnh rất nhiều quan hệ thương mại giữa TQ với EU.
Ở châu Á, TQ và 15 nước khác ở Thái Bình Dương chuẩn bị ký kết "Hợp tác kinh tế toàn diện khu vực" vào cuối 2019 hoặc đầu 2020.
Sáng kiến Một vành đai Một con đường hàng ngàn tỷ đô la của TQ đang mở cửa thị trường cho hàng xuất khẩu TQ đi khắp châu Á, châu Phi, và Trung Đông.
Cùng lúc đó, cuộc chiến thương mại đang gây tổn thất cho kinh tế Mỹ nhiều hơn là chính quyền Trump dường như nhận ra.
Khi tăng thuế đánh vào hàng hóa Mỹ, TQ lại giảm thuế vào hàng nhập khẩu từ các đối tác thương mại khác.
Hàng xuất khẩu của Mỹ đến TQ giảm hơn 26 % trong 5 tháng đầu 2019.
Nhiều lĩnh vực, như nông nghiệp, thiệt hại có thể là vĩnh viễn, khi TQ nhanh chóng tìm ra những nước cung ứng mới, như Argentina và Brazil.
Thị trường TQ đã trở nên bức thiết cho nhiều công ty lớn của Mỹ. General Motor, lấy ví dụ, hiện nay bán xe hơi số lượng ở TQ nhiều hơn ở Mỹ. Bởi một số loại xe hơi này được sản xuất tại TQ, doanh số bán ra không được kể vào hàng xuất khẩu của Mỹ, nhưng lợi nhuận của hãng trở về bản doanh Detroit.
Năm 2017, theo thống kê của TQ, các công ty Mỹ mang về 700 tỷ doanh thu tại TQ, với lãi ròng hơn 50 tỷ đô la. Nhiều công ty Mỹ đang có báo cáo hoặc đang dự phóng doanh thu thấp vì thương chiến.
TQ còn nhiều cách ngoài thuế để gây đau đớn cho kinh tế Mỹ. Những cách bao gồm: yêu cầu siết chặt kiểm toán các công ty Mỹ ở TQ, tăng cường kiểm tra kiểm dịch và an toàn đối với hàng nhập khẩu của Mỹ, thắt chặt quy định các tổ chức tín dụng Mỹ hoạt động tại TQ.
TQ vừa hạn chế xuất khẩu đất hiếm đến Mỹ, loại đất thiết yếu trong sản xuất sản phẩm điện tử chất lượng cao. Và họ đã lên danh sách sơ bộ những công ty Mỹ bị coi là “thiếu tin tưởng” mặc dù trừng phạt mà danh sách đó phải đối mặt chưa biết thế nào.
Cùng lúc, TQ đã tạo không khí dễ thở hơn cho các công ty người Anh, Pháp, Đức và Nhật. Ngân hàng nhân dân TQ từng bước giảm dần việc nắm giữ trái phiếu ngân khố Mỹ, như thế sẽ dần dần hạn chế khả năng Washington bơm tiền tài trợ thâm hụt với lãi suất thấp.
Ngay cả Bắc Triều Tiên cũng vừa nhảy vô sân khấu. Cuộc viếng thăm của Tập tới Bình Nhưỡng tuần rồi kịp thời nhắc nhở phía Mỹ rằng TQ có thể giúp hay phá Mỹ không chỉ về kinh tế mà còn về chiến lược nữa.
Bắc kinh tin tưởng dân chủ khiến Mỹ tổn hại gấp mấy vì tác động chính trị từ thương chiến hơn TQ độc tài.
Người lao động bị tác hại khốc liệt hơn vì thuế quan ở Mỹ, nơi mạng lưới an sinh xã hội chẳng giảm nhẹ nhiều cú đấm bằng ở TQ, nơi nền kinh tế kiểm soát bởi nhà nước có thể tạo công ăn việc làm mới cho người lao động mất việc làm.
Những tiểu bang nông nghiệp và chế tạo rất quan trọng cho cơ hội thắng cử nhiệm kỳ hai của Trump vào cuộc bầu cử năm tới trong khi Tập chẳng có nỗi lo nào (Vua mãn đời mà – ND)
Như người TQ đã chỉ ra, 2 năm bị chèn ép của Mỹ và 11 vòng đàm phán đã thất bại, không thay đổi giới hạn cuối cùng nào của TQ (Chinese bottom line).
Tập Cận Bình có thể gói gọn cho Trump một đề xuất ở Osaka thực sự ít hào phóng hơn đề xuất 2 năm trước.
CHIA TÁCH BẮT ĐẦU
Dù đánh giá của họ về yếu thế của Mỹ, người TQ không cần thiết kỳ vọng Trump chấp nhận đề xuất của họ.
Trump chắc chắn làm thế và tuyên bố chiến thắng. Nhưng ông ta cảm thấy bị dồn vào chân tường bởi tư thế thương lượng cứng rắn ông ta tự chuốc lấy cho mình.
Bắc Kinh cũng biết Trump đối mặt với những sức ép từ các cố vấn, và ai là người ông có thể nghe vào thời điểm đặc biệt, khó mà lường được.
Người TQ tin rằng Navarro và có lẽ cả Lighthizer nhìn sự chia tách kinh tế không phải như một nguy cơ thương chiến mà chính là mục đích của thương chiến.
Về phần mình, những người TQ chẳng thấy lợi ích – và một chút suy giảm – với sự chia tách đó.
Huawei và những công ty công nghệ khổng lồ khác phụ thuộc vào những nhà chế tạo Mỹ về các loại chip và bộ phận thiết yếu điều hành thiết bị mạng lưới 5 G; Mỹ đang đề xuất không cho TQ tiếp cận.
Để đáp trả, Tập đã lệnh Huawei và các công ty khác đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu và phát triển những ngành công nghệ then chốt như chip lỏi (core chips), hệ điều hành, điện toán hiệu năng cao, thiết bị liên lạc di động, thiết bị truyền thông lượng tử, và cảm biến AI (trí thông minh nhân tao).
Giống những người chủ trương cứng rắn trong chính quyền Trump, Tập Cận Bình cũng đã có một tầm nhìn lâu dài về thương chiến.
Những nguồn tin từ TQ trích lời ông ta nói rằng khi TQ trỗi dậy, nó phải thấy trước 30 năm “ngăn chặn và khiêu khích” từ phía Mỹ (“containment and provocation”), kéo dài tận 2049 – kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa – khi đó, ông ta kỳ vọng TQ sẽ vượt mặt Mỹ về sức mạnh kinh tế và quân sự.
Để phục vụ mục tiêu đó, TQ đã cố đa dạng thị trường, tài nguyên năng lượng và nguyên liệu thô, và các chỉ tiêu đầu tư, khi họ làm việc để “tự lực cánh sinh” về ngành chế tạo và công nghệ tiên tiến.
Thương chiến hay không thương chiến, tách rời hay không tách rời, TQ vẫn đi trên con đường dẫn tới nền kinh tế không còn phụ thuộc vào Hoa Kỳ.
Bài của Andrew J. Nathan trên FOREIGN AFFAIRS ngày 27-6-19. Ông tốt nghiệp tối danh dự (Summa Cum Laude) đại học Harvard lúc 20 tuổi, giáo sư dạy chính trị, viết cả chục cuốn sách về TQ. Nguyễn Long Chiến dịch.
Posts
