ĐÔI GUỐC

(Kỷ niêm một chuyến đi).

Về Tiên Phước, Quảng Nam, ghé thăm nhà lưu niệm chí sĩ Huỳnh Thúc Kháng.

Ngôi nhà ở từ bé của cụ trông nhỏ hẹp. Chung quanh là hàng rào chè tàu. Lối vào nhà cũng là hàng rào chè tàu, một loại cây lá rất nhiều và nhỏ như móng tay, cành mọc chi chít, nhưng mảnh khảnh dễ uốn, đan vào nhau rất kín, dân quê thường trồng làm hàng rào, cắt tỉa thẳng tắp.

Căn nhà rường toàn gỗ, thấp lè tè, chật hẹp, mái ngói móc âm dương, đặc trưng nhà cổ Quảng Nam, chứa các di vật quý: đôi guốc mộc, khăn đóng vải đen, và chiếc gối cũng bằng gỗ. Vật dụng đơn sơ nói lên cốt cách một nhà chí sĩ.

Người quản thủ ngôi nhà hãnh diện nói: mới có một vị thứ trưởng vào đây thắp nhang. Chúng tôi thấy nhang còn cháy, mùi quế rất thơm, vùng Tiên Phước rất giàu loại cây này.

Tôi thấy có trưng bày một bản gốc báo Tiếng Dân do cụ Huỳnh Thúc Kháng sáng lập năm 1927, kéo dài đến 1943 thì bị Pháp buộc đình bản.

Người ta bảo cụ có huy hiệu danh dự nhất là Huân chương sao vàng. Có người nhắc đến chức cao nhất quyền chủ tịch nước, thay ông Hồ Chí Minh đi hội nghị Fontainebleau 1946 khi cụ đang giữ bộ trưởng nội vụ chính phủ lâm thời.

Đối với tôi, vinh dự lớn nhất của cụ không phải là chức "vua" (tạm thời) mà chính là sự ra đời của báo Tiếng Dân. Dân ta bị cai trị bởi bọn thực dân, nhưng một tờ báo tư nhân lại được xuất bản có tuổi thọ khá dài và khá nhiều ấn bản (1766).

Sống trong nô lệ nhưng suy nghĩ tự do(ở đây là ngôn luận), đó là một sứ mạng của tờ báo. Sứ mạng hết sức hiếm có. Thời buổi 4.0, đố ai ở VN ra được một tờ báo tư nhân như cụ Huỳnh Thúc Kháng đã làm gần 100 năm trước?

Nhà lưu niệm của cụ giá trị vì cụ là "quyền" chủ tịch nước hay là một nhà báo tiên phong? Tôi không thể trả lời. Giá trị nhà lưu niệm có nhờ ông thứ trưởng nào đó vừa ghé thăm hay sân nhà có cây khế "cổ thụ" một vị chủ tịch nước mới trồng vài năm trước? Nhà lưu niệm nổi tiếng nhờ cây khế của chủ tịch nước, hay chủ tịch nước nổi tiếng hơn nhờ trồng cây khế trong vườn nhà lưu niệm? Rồi sẽ có nhiều cây trồng "cổ thụ" của các bậc vương tướng khác mọc lên bên ngôi nhà bé nhỏ này? Đến đây để thăm nơi sinh thành một bậc chí sĩ hay để được vinh dự sờ vào các cây "cổ thụ" mới trồng?

Tôi ra về, lòng băn khoăn, đầu nghĩ vơ vẩn. Đôi guốc mộc của cụ Huỳnh có sánh được cây "đại mộc" kia không?