TỰ TRỌNG

Mỗi thời mỗi khác. Mỗi lần nói về quá khứ là mỗi lần tôi được nhắc nhở quá “hoài cổ”. Mà có “cổ” gì cho cam, quá khứ chỉ là vài chục năm. Lòng tự trọng của con người sinh ra và trưởng thành trong một thời gian quá ngắn: 20 năm.

Bất cứ cuộc thi cuối kỳ hay cuối khóa, thậm chí các bài tập hằng ngày, học sinh chúng tôi không bao giờ “dám” mang tài liệu vào phòng. Không phải sợ kỷ luật. Sợ bị bắt “cóp-pi” là xấu hổ. Ở các kỳ thi tú tài, kỷ luật nghiêm ngặt hơn. Thí sinh có thể bị cấm thi nhiều năm nếu bị bắt quả tang đem tài liệu vào phòng thi.

Tự trọng như vậy xuất phát từ danh dự cá nhân. Nhỏ hoặc lớn đều xem danh dự là trên hết. “Tổ quốc, danh dự, trách nhiệm” còn là khẩu hiệu của mọi viên chức chính phủ.

Danh dự khiến người ta tự trọng. Không có một quy định nào định nghĩa danh dự nhưng mọi người đều coi trọng danh dự. Từ nhỏ là học sinh đến lớn là một sĩ quan.

Bạn tôi là một thiếu uý. Không có quy định nhưng theo thông lệ, sĩ quan dù là cấp nhỏ như anh không  vào những nơi “bình dân” như quán cơm “xã hội”. Đây là loại quán được hỗ trợ của các tổ chức từ thiện, có khi cả chính phủ, cung cấp bữa cơm giá rẻ cho giới lao động, nghèo khó. Nếu “bí”  quá thì sĩ quan có thể vào đó ăn cơm nhưng phải gỡ “lon” (phù hiệu cấp bậc) cất vào túi. Anh ta muốn bảo vệ “danh dự” một sĩ quan quân lực VNCH.

Danh dự làm cho người ta coi lòng tự trọng là phẩm chất con người. Nguyễn Trần Bạt, trong cuốn sách gần 1000 trang “Đối thoại với tương lai”, cho biết 3 phẩm chất của một con người hoàn thiện là: Tự do, tự lập và tự trọng. Trong hàng ngũ “trí thức xã hội chủ nghĩa “, tôi thấy nhà nghiên cứu kiêm doanh nhân này là một trong những “khủng long kiến thức” không còn sống. Tôi tự hỏi, tại sao một trí thức tầm cỡ như ông không là Vương Hổ Ninh của VN?

Tự trọng giúp con người không phải “bằng mọi giá” để thành công. Cứu cánh biện minh cho phương tiện. Nhưng cứu cánh sẽ bất lương khi phương tiện bất lương.

Tự trọng giúp con người thành công mà trong thành công đó có khi cả mồ hôi và nước mắt. Chắc chắn thành công đó không có dấu vết của mưu ma hay chước quỷ. Tự trọng còn làm cho con người coi trọng danh dự- chỉ đứng sau tổ quốc.

Mạng xã hội vừa rồi ầm ỹ chuyện một viên chức trưởng bảo vệ nguyên thủ bị Chile trục xuất về nước vì vi phạm luật lệ nước sở tại: “hủ hoá”. Đây là vết nhơ đối với quốc gia. Ông ta có thể không cần danh dự cá nhân nhưng còn danh dự quốc gia? Nếu có lòng tự trọng, ông ta không thể có hành vi thiếu đạo đức như thế. Một người chỉ nghĩ đến ham mê nhục dục của mình mà quên đi danh dự đất nước, con  người ấy cần bị xã hội lên án.

Nếu đi du lịch có tính cách cá nhân, việc lăng nhăng tình dục không có gì là vấn đề. Ở phương Tây, cả châu Mỹ, tình dục không có gì là xấu, thậm chí không bị cấm đoán chỗ công khai nhưng tất cả phải “tuân thủ pháp luật”. Có thể cần một cái ôm chào nhau, nam nữ sẽ lên giường nếu hai bên ưng ý. Nhưng nếu một bên - nhất là nữ- không ưng thuận thì các ông “sung sức” VN chớ có thấy họ ngả ngớn, gợi tình mà a lát xô xông vào, bị trục xuất khỏi nước người ta chỉ là hậu quả nhẹ nhàng nhất.

Tự trọng có ai dạy dỗ không? Chắc chắn không cần vì người coi trọng danh dự đều luôn nêu cao lòng tự trọng.

Tự trọng là phẩm chất cốt yếu của mỗi công dân nếu đất nước muốn chuyển mình vươn lên trong thời đại mới. Tự trọng “phái sinh” từ danh dự. Danh dự phải trên hết chứ không phải sự nghiệp là trên hết.

1wzEFZAY1HiBWF8By3jq0wPp4DUFziaSxCxWFFmbRr5g

Xem thêm

Phiếm luận: BẦU CỬ TÂY-TA

Tôi nhấn mạnh: “Tây” đây là Hoa Kỳ. “Ta” là làng (xã) Việt Nam ngày xưa. Làng (xã) là đơn vị hành chánh thấp nhất trong chế độ phong kiến. Sau này chế độ thực dân cũng vẫn duy trì. Lý trưởng (xã trưởng) có con dấu hẳn hoi, hồi đó còn gọi là “triện”. Con dấu vuông bằng gỗ, ở giữa là bụi tre (tiết trực tâm hư), bên trên là đơn vị tổng (hoặc huyện), bên dưới là tên làng. Ví dụ như tổng Đức Thượng và làng Trung Đạo.

Vì sao có sự so sánh như thế? Có vài điểm giông giống.

-Tranh cử với nhiều ứng viên (thường là 2): Bầu cử làng xã có tranh cử hẳn hoi. Không có chuyện “độc cử”: Dân chỉ bầu một ông ấp trưởng (hay thôn trưởng) được người ta đưa ra.

-Vận động tranh cử: Trước ngày bầu cử, gia đình có người ứng cử xã trưởng – còn gọi là lý trưởng- sẽ đi đến từng nhà để vận động người dân dồn phiếu cho người nhà.

- Chỉ những người giàu có, “có chữ” (chữ Nho, chẳng hạn), thuộc thành phần “gia thế”, (tộc to, họ lớn). Không người nghèo nào có thể ứng cử tổng thống Mỹ. Bà Kamala Harris chi cả tỷ đô la cho vận động tranh cử. Donald Trump cũng cần đến đại gia Elon Musk ủng hộ mấy trăm triệu đô la.

- Mỗi gia đình đông hay ít người cũng chỉ được quyền bầu một lá phiếu. Hơi giống “đại cử tri” ở Mỹ. Mỗi bang có bao nhiêu phiếu nhất định.

- Ngày bầu cử lý trưởng là ngày hội làng. Rất tở mở. Sau bầu cử, theo lệ, người đắc cử sẽ mở tiệc chiêu đãi cả làng giống như ngày nhậm chức tổng thống nhưng hơi khác là không có báo chí, khách mời, và các hãng truyền hình đối chọi như Fox và CNN.

- Nhiệm kỳ lý trưởng thường là 4 năm, y chang nhiệm kỳ tổng thống. Cho nên người ứng cử lý trưởng phải trẻ nhưng phải trên 30 tuổi, không phải già “khú điếc” như mấy ông tổng thống Mỹ mới đây. Nhưng, thường thì lý trưởng đắc cử tối thiểu đôi ba nhiệm kỳ nếu còn khỏe mạnh, trừ những ông lý trưởng “ba trợn”, không bao giờ được dân làng bầu lần thứ hai.

-“Nhiệm kỳ” thật sự có ý nghĩa “cách mạng”. Khó có chỗ cho độc tài hay toàn trị, in như Mỹ. Trump thất cử sau 4 năm làm tổng thống vì dân trao niềm tin nơi Biden. Thấy Biden không làm nên “cơm cháo” gì, dân lại bầu lần nữa cho Trump. Nhiệm kỳ 4 năm để người dân “trắc nghiệm” người lãnh đạo. Nhưng tối đa không bao giờ quá 2 nhiệm kỳ (trừ một trường hợp duy nhất trong lịch sử nước Mỹ của tổng thống Franklin D. Roosevelt).

-Lập “nội các”: Lý trưởng tân cử (như president elect) sẽ lập hội đồng hương mục gồm 4 ông hương- gọi là Ngũ Lý Hương (một lý trưởng và 4 hương chức).

Đó là Hương mục: Phụ trách việc ghi chép sổ sách, thụ lý đơn thưa, lưu trữ văn thư, soạn “tấu chương” (báo cáo) gởi lên tổng (hoặc huyện), nhận văn thư tống đạt từ cấp trên. Hương bộ: Giữ gìn sổ bộ, địa bạ, thuế khóa, cấp giấy khai sinh, khai tử, tang tế, thụ lý đơn thưa. Hương bổn: Coi giữ các công trình phúc lợi của làng như đình trung, miếu thành hoàng, cờ, lọng, chiêng trống, lễ phục, kể cả sắc phong của triều đình truyền lại từ các đời trước. Hương kiểm: Phụ trách công tác an ninh trật tự trong xã. Quê tôi bao bọc bởi núi rừng, vị hương này còn làm luôn công tác kiểm lâm, bắt tội ai đốt cháy núi rừng, canh giữ những bụi tre “làng” trồng dọc bờ sông chống xói mòn.

Cũng giống nước Mỹ có thượng viện, hội đồng kỳ mục – gồm những vị bô lão, cựu lý trưởng, cựu hương chức các khóa trước, tộc trưởng các tộc họ trong làng- sẽ “chuẩn thuận” các vị hương chức tân lý trưởng sẽ đưa ra. Lý trưởng luôn chọn người có đạo đức và năng lực giúp việc cho mình như tổng thống Mỹ. Họ không dại gì chọn người kém cỏi làm phe cánh, chẳng làm nên tích sự. Lý trưởng phải chọn ê kíp làm việc hữu hiệu để “phòng hậu” nghĩa là còn ứng cử các khóa về sau. Các hương chức được đề bạt không cần qua ý kiến của “mặt trận”. Như vậy, lý trưởng cũng uy quyền như…tổng thống.

Nhiều kẻ hậu bối như tôi cứ nghĩ lý hương sẽ dựa vào quyền thế mà bắt nạt hay o ép dân chúng. Dân chúng sẽ cầm lá phiếu mà quyết định “tương lai chính trị” của họ nên, dù sống trong chế độ “nửa phong kiến” rồi sau này là “nửa thực dân”, người trong làng làm đúng vai trò “dân làm chủ”.

Tuy nhiên, tại sao vẫn còn những bất công có khi là áp bức nơi thôn quê thời phong kiến. Đó là lòng người châu Á – nhất là người Việt Nam- ai cũng muốn “tham quyền cố vị” khi có chút chức quyền. Một "thằng Tây" thực dân lếu láo nhận xét "Trong đầu óc mỗi người An Nam đều có một ông quan".

Bầu cử tận thôn xã là chủ trương hết sức dân chủ thực hiện khá thành công từ thời nhà Nguyễn. Nơi nào thực hiện tốt nơi đó dân chúng sống an bình, thoải mái. Dân chúng và hương lý có tình tương thông.

Nhưng cũng có một vài  lý trưởng ỷ giàu, cậy vào tổng (nhiều làng lập thành) hoặc huyện, bằng “hối mại quyền thế”, tổ chức gian lận bầu cử. Có quy định từ thời Lê Thánh Tông, người ứng cử lý trưởng không được là người bà con với ông tổng, ông huyện nơi sở tại (Phạm Văn Sơn- Việt sử toàn thư). Không ruột thịt nhưng nhờ “ruột” tiền. Đồng tiền liền khúc ruột.

Dân chúng thôn quê – tôi nói là trước năm 1945- hầu hết đều mù chữ. Vậy làm sao biết tên ai mà bầu. Hồi đó không có người “viết giúp”. Các ứng viên lý trưởng (hầu như là hai) sẽ vận động bầu cử bằng cách cho người dân mình vận động bầu thế nào cho mình trúng cử.

Sẽ có một tờ giấy trắng thay lá phiếu. Ông Giáp sẽ là một chấm mực tàu. Ông Ất sẽ là hai chấm. Không khác thời VNCH, các ứng viên dân biểu quốc hội (thượng viện và hạ viện) ngoài tên họ ra, họ còn có biểu tượng, ví dụ là lá đa hay con voi trắng. Người không biết chữ sẽ căn cứ vào biểu tượng ấy mà bầu. Nhưng đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn. Người trong ban tổ chức bầu cử, có quan huyện và một số lính lệ về giám sát, vẫn có thể cố tình “gian lận” phiếu. Những tờ giấy một chấm sẽ biến thành hai chấm nếu bị gấp liền sau khi nhận phiếu để cho vào thùng; mực tàu rất lâu khô. Những phiếu có hai chấm  thì quá Ok rồi. Lỡ có ai gấp lại thì 4 chấm là phiếu "không hợp lệ".

Như vậy, phiếu “hai chấm” mực là phiếu sẽ trúng cử 100% không cẩn nhờ máy đếm phiếu Dominion của Hoa Kỳ.  Làng tôi xảy ra một cuộc bầu cử như vậy. Và chỉ một lần. Ông lý trưởng ấy về sau cũng chẳng ra gì vì quá cường hào. Nhân một cơn say rượu, ông ta đánh người trong gia đình đổ máu. Đơn kiện lên tổng rồi huyện. Quan trên về họp dân làng và hội đồng kỳ mục (không phải hội đồng hương chức – tức hành pháp) bỏ phiếu truất phế lý trưởng. “Lý trưởng phế”, giống như phế đế thời nhà Trần, không được tham dự việc làng, nghĩa là “bất dự hương sự”. Không dự việc làng là nỗi nhục rất lớn ở nông thôn (miếng thịt làng hơn sàng thịt chợ).

Lá phiếu của người dân thời phong kiến và thực dân cũng “dân chủ” ra phết đấy chứ.

Thấy bầu cử Tây tôi bỗng nhớ bầu cử Ta. Chuyện tôi kể là sự thật(*).

Ghi chú: (*) Ông Nguyễn Huỳnh, 94 tuổi, trước 1975 là chuyên viên vi trùng học tốt nghiệp ở Mỹ, trưởng phòng xét nghiệm bịnh viện Cơ Đốc Phục Lâm VN (Phú Nhuận), một bịnh viện đầu tiên ở VN có bác sĩ và y ta người Mỹ làm việc). Ông là người làng đang sống ở Orlando, Florida, kể cho tôi nghe “chuyện đời xưa”. Email nói chuyện bầu cử ở Mỹ. Tôi chép lại nguyên văn một đoạn: “Nước Mỹ vừa mới trải qua cuộc bầu cử Tổng Thống đầy sôi động. Người dân Mỹ rất quan tâm và triệt để xử dụng quyền hiến định, mỗi người một lá phiếu để chọn người  điều hành đất nước.

Một điều rất đặc biệt đáng cho  chúng ta nên suy gẫm là hệ thống hành chánh của Việt nam dưới thời đại phong kiến cũng  đã áp dụng luật "Phổ thông đầu phiếu". Dưới thời quân chủ, phong kiến, người đại diện cấp huyện, cấp tỉnh đều do triều đình bổ nhiệm.  Nhưng người đại diện  làng, xã, thì do dân bầu cử.   Điển hình là thời thân phụ tôi ra ứng cử chức lý trưởng (village mayor), các ứng viên cũng có đi  vận động cử tri.

Thân phụ tôi lúc đó còn quá trẻ, vì ông Nội tôi mất sớm, gia đình chỉ còn một mẹ một con!  Bà Nội tôi sợ bất trắc, nên mướn "võ sanh" bảo vệ (những người đang học võ. Vì đơn chiếc, gia đình ông sợ lý trưởng đương chức thất cử có hành vi dằn mặt cha ông khi quan trên ra về -NLC).  

Đến ngày bỏ phiếu, có quan huyện (dẫn theo mấy lính lệ) đến chủ tọa và giám sát việc bầu phiếu tại Đình Trung (nhà hội, nhà văn hóa-NLC).  Sau khi kiểm phiếu, quan huyện tuyên bố người đắc cử. Đây là việc rất khó tin ở dưới thời quân chủ phong kiến.  Tìm hiểu thì được quí cụ giải thích: làng, xã, hương, lý (chưa có thôn, phường, ấp) là hạ tầng cơ sở của hệ thống hành chánh, cơ quan  gần gũi, sát  với dân chúng.  Với quan niệm làng  xã tự trị sẽ tạo nên trật tự xã hội,  vì mọi người  trong làng đều  có sự liên hệ thân thiết với nhau, tình làng nghĩa xóm, sống có luật có lệ , luật vua thua lệ làng! Nếu có kẻ gian, trộm cướp thì dân làng là lực lượng đầu tiên ứng phó, gìn giữ an ninh trật tự”.

1nBTQ79mWHo-Nv_TJiXwijHjWz133GX8Y6rPodZniyo4

Xem thêm

BA ĐỨA QUẢNG

Xa quê, nghe ai nói giọng Quảng (Nam) tôi liền bắt chuyện. Nghe tiếng quê, lòng mình cảm thấy thư thái – như ở quê nhà. Ở Sài Gòn, tình cờ gặp một vài bạn đồng hương, thật là một cơ duyên. Hôm kia, uống cà phê cùng Lê Văn Trí Minh và Nguyễn Tăng Hải. Chúng tôi gặp nhau lần thứ hai…sau đúng một năm chẵn.

Ở Hội An, xuất thân từ trường trung học Trần Quý Cáp, học sinh nào cũng hãnh diện, nhất là những ai học ở đây trước 1975. Lý do duy nhất: Cả tỉnh Quảng Nam chỉ  Trần Quý Cáp là trường công có cấp 3. Đây như là trường Bưởi của Hà Nội. “Tinh hoa” cả tỉnh “đổ” về đây. Những người thành danh hầu hết đều học từ trường này. Thi đậu vào lớp đệ thất (lớp 6) phải nói là “trầy vi tróc vảy”. Và thi ra tú tài ở đây cũng tróc vảy trầy vi. Lớp nào có tỷ lệ đậu tú tài toàn (tú tài II) từ 15 đến 20 % phải là “lớp chọn, trò chuyện”.

Hai trong ba người (ảnh) đỗ tú tài cùng năm (1972). Minh sau đó vào sư phạm toán. Tôi thi đậu ngay vào sư phạm Anh (dạy cấp 3). Cả tỉnh Quảng Nam chỉ có hai người đậu vào ngành này năm đó. Bạn nữ giỏi hơn tôi nên được học bổng du học Úc (Nguyễn Thị Thanh Tú). Bạn Hải thì học ở Phú Thọ (Bách Khoa) sau chúng tôi nhiều năm.

Từ một quê nghèo nên chúng tôi phải cố gắng học. Thời chiến tranh, động lực học còn vì là…”trốn lính”. Sinh viên nào học trễ năm phải đăng lính, (ví dụ: Sinh 1954 buộc phải là năm thứ nhất, 1972).

Tuy từ đại học ra nhưng hai bạn “thành công” hơn tôi rất nhiều. Năm 1983, Minh trình luận án tiến sĩ. Có lẽ anh là người đầu tiên của tỉnh Quảng Nam đậu bằng tiến sĩ Toán. Trước đó, nghe đâu Phạm Phú Hiển, cháu cố của cụ Phạm Phú Thứ cũng đậu tiến sĩ Toán nhưng là ở nước Pháp.

Khi ra Hà Nội làm luận án, học trò được thầy hướng dẫn tặng một…chai xì dầu (nước tương) nhưng chai nước tương còn…lưng. Có lẽ thầy “nhịn” ăn để tặng trò lên đường. Thời điểm đói…toàn quốc, chai nước tương không khác chai nước sâm. “Hành trang” cho con lên đường của mẹ anh còn giản dị hơn. Bà rang cho con trai một lọ muối hột. Hồi ấy ở quê không có muối bột. Muối hột hầm (một cách rang) cất giữ lâu hơn. “Con nhớ ăn dè xẻn hỷ”. Mẹ anh dặn dò con trai cẩn thận. Mỗi lần xuống nhà ăn tập thể, anh đem một đôi hạt muối hầm, để “ăn dặm” khi thức ăn thiếu thốn. Người Quảng có thói quen ăn mặn.

“Có phải nhờ vả ai không?”. Tôi hỏi bạn, ngầm ý “chạy chọt” chỗ thân quen. “Không”. Anh nói thời đó rất trong sáng, thầy cũng như nhà trường. "Sức học" chứ không phải “sức mạnh” (của kim ngân hay chức quyền) làm nên tấm bằng tiến sĩ. Dù không còn dạy, Minh vẫn còn…tự học. Đó là chữ Hán. và đang dịch sách lịch sử. Thế hệ chúng tôi rất ít và hầu như không có đi học thêm với thầy. Vả lại cũng rất ít người dạy thêm. “Giáo sư trung học đệ nhị cấp” (giáo viên cấp 3) có ngạch công chức hạng A, chỉ số lương 470, trong khi phó quận trưởng (học 4 năm từ trường Quốc gia Hành chánh) hay kỹ sư Phú Thọ (Bách Khoa) có chỉ số lương là 450.

Anh bạn trẻ hơn chúng tôi là một kỹ sư xây dựng, từ trường đại học Bách Khoa ra. Là công dân Mỹ nhưng anh có công đóng góp với các bạn kiến trúc sư xây dựng ngôi mộ của cụ Phạm Phú Thứ ở Quảng Nam, được xếp vào di tích lịch sử cấp tỉnh. Làng có ngôi mộ lại là nơi Nguyễn Tăng Hải sinh ra và lớn lên. Hải còn đang ấp ủ một “dự án” cá nhân: Sản xuất máy sạc điện không nhiên liệu. Nếu thành công, Hải nói sẽ mang về VN để sản xuất đại trà sau khi chào hàng tại Mỹ. Không rõ thành bại thế nào nhưng mỗi khi nói đến “dự án”, Hải trở nên sôi nổi và hưng phấn như Archimede sắp tìm ra sức đẩy của nước.

Còn tôi? Chẳng tích sự gì. Mỗi ngày bỏ ra nửa tiếng lên Facebook…để “chém gió”. Dịch sách cho người nhưng mình không được đứng tên, chỉ làm kiếm tiền uống…bia. Công việc dịch thuật cũng nhàn nhờ có thằng bạn Google.  Cũng có cuốn được đứng tên (Tư Duy Nhạy, Tiếp Thu Nhanh. Đề sách biên tập kiểu “mì ăn liền” chứ nguyên tôi dịch là Kiến Tạo Bộ Não Ưu Việt, Build A Better Brain).

Nhưng những người Quảng Nam chúng tôi khác gì những người ở tỉnh khác? Tôi nghĩ là giọng nói. Chúng tôi rất dễ gần gũi nếu nghe ai đó nói lên cái giọng Quảng mộc mạc và có phần cục mịch của mình.

Ba chúng tôi gặp nhau cũng vì thế. Gặp nhau chuyện vãn, một phần, phần khác cũng muốn nghe một trong ba ông Quảng hứng khởi  nói ra một đôi chữ, chỉ chúng tôi mới biết, mới hiểu, những chữ nằm trong dòng máu, trái tim, tâm hồn, từ khi cha ông chúng tôi từ Thanh Hóa, Nghệ An vào đây lập nghiệp.

Tiếng Quảng, giọng Quảng, tiếng Quê hương, giọng Quê hương. Rứa thôi.

1C-N2Tp21Fim2W098AXNfJmEl6PLf8lib0h9LaRMvGvM

Xem thêm

VÌ SAO TRUMP ĐẮC CỨ?

Câu hỏi này có vẻ vô duyên, không khác câu vì sao Harris thất cử. Đắc, thất là do quyết định của người dân Mỹ. Nếu nói Trump mới xứng đáng làm tổng thống thì tại sao  lại thua cử ông già lớn tuổi “lụm cụm” Joe Biden. Tại bầu cử gian lận? Vậy thì chính quyền đảng dân chủ không “gian lận” tiếp để giành lấy nhà trắng? Họ đang nắm quyền. Quyền to như núi. Và khi nắm quyền, Donald Trump lại để cho cuộc bầu cử bị “ăn cắp” (stolen)?

Có rất nhiều cáo buộc gian lận trong cuộc bầu cử dẫn đến Trump tức tối ôm gói rời Nhà Trắng. Nào là người chết đi bầu. Nào là phiếu bị ăn gian, bầu Trump thành bầu Biden. Không đáng kể. Sự chênh lệch phiếu giữa 2 ứng viên tổng thống là rất lớn. Chỉ có giả thuyết khả tín: gian lận do máy bầu, máy đếm. Đó là máy của Dominion. Chỉ có máy mới có thể làm sai số hàng triệu phiếu.

Nhưng giả thuyết ấy sai hoàn toàn. Người tung tin này nhiều nhất là Fox Corp. và Fox News. Thế là kiện tụng. Thấy không thể thắng ở toà, hãng truyền thông theo phe Trump này buộc phải dàn xếp đền danh dự cho hãng chế tạo máy bầu cử Dominion 787,5 triệu đô la. Đau như thiến. Vì đăng bậy, đăng sai, số tiền bị đền vô cùng lớn. Rồi những vụ kiện khác của Trump đều bị toà án từ thấp đến cao lắc đầu: No, hổng có gian lận.

Nếu hệ thống tổ chức bầu cử Mỹ bị phe Dân Chủ khuynh đảo thì xin thưa, Trump bây giờ hẳn phải nổi loạn: Gian lận, gian lận. Tổ chức bầu cử vừa rồi rất an toàn. Ban đầu chỉ có vài tin bịp có đặt bom. Sau đó, cuộc bầu cử diễn ra yên ổn nhất. Như vậy, hệ thống bầu cử Mỹ là tốt và người thực thi nhiệm vụ rất tận tụy.

Nhiều người đánh giá bầu cử Mỹ “rối rắm” và “lộn xộn” quá. Hai ứng viên tổng thống không tiếc lời chỉ trích nhau. Người thì bị gọi là “tâm thần”. Người bị gọi là phát-xít. Thậm chí, những người ủng họ cho hai phe còn “thoá mạ” nhau. Biden gọi người ủng hộ Trump là “rác rưởi” (garbage) để đáp trả một danh hề được mời lên bục phát biểu trong cuộc tụ tập ủng hộ Trump gọi Puerto Rico là hòn đảo trôi trên rác. Cử tri từ đảo này có thể bầu cử nếu họ ở bất kỳ đâu trong các bang của Mỹ.

Thấy Elon Musk treo thưởng mỗi ngày 1 triệu đồng USD cho một người bất kỳ, trong danh sách đăng ký ủng hộ Trump, nhiều người trề môi: Dùng tiền “mua” phiếu mà bầu cử dân chủ à? Không. Musk được tòa cho phép vì đúng luật. Bầu cử Mỹ như một cuộc so găng. Nó không những hấp dẫn cho người Mỹ mà còn hồi hộp cho người VN. Đa phần người Việt khoái Trump hơn Harris. Ông còn là “người hùng “ của nhiều phen hâm mộ. Ở Mỹ nhưng ông được kỳ vọng rất nhiều ở VN. Thấy ông “đánh” Tàu tơi tả bằng thuế quan (tariff), người ta rất khoái trí. Và ông đắc cử, nhiều người thở phào sung sướng, có khi xài chữ “vỡ oà “ cho nó máu me.

Đắc cử tổng thống Mỹ đều phải là người của một trong hai đảng lớn. Hai phe đều có “hậu phương” của mình, nhất là đô la, nhì là báo chí. Sự cạnh tranh khốc liệt của người hai phe- như một mất một còn- làm cho chúng ta suy nghĩ: Ở Mỹ, hai thế lực chính trị này sẽ “không đội trời chung”. Có người coi đảng cộng hòa là chống…cộng sản. Đảng dân chủ là đảng “xã hội chủ nghĩa”. Dân chủ phải thua, nhiều người mới hả dạ.

Vì không ở trong xã hội Mỹ; vì không am hiểu hệ thống vận hành của nền tư pháp Mỹ ; vì bị chi phối bởi lối giáo dục “địch-ta”; nhiều người VN tưởng rằng đảng dân chủ và đảng cộng hòa luôn muốn “tiêu diệt” nhau. Không. Họ như 2 mặt của một đồng tiền. Có âm và có dương. Nghĩa là có mâu thuẫn mới có tiến bộ. Nhiều thể chế toàn trị hay độc tài không bao giờ để, hay dung dưỡng, hay chấp nhận, mâu thuẫn. Ở Nga thời Putin, nhiều nhân vật đối lập nổi tiếng gặp khốn khổ, bị nhốt tù, bị thủ tiêu hay tự ý té lầu vong mạng.

Bầu cử Mỹ không những hấp dẫn mà còn ảnh hưởng cả thế giới. Trump lên. Nga mừng. Ucraina lo. NATO bồn chồn. Tàu nín thở chờ. Nhưng tôi thấy, Mỹ của Trump hay Mỹ của Biden, chính phủ của cộng hòa hay chính phủ của Mỹ, tất cả cũng vì nước Mỹ trên hết. America First.

Người Việt Nam không vì ai mà cào cấu nhau rồi chửi bới nhau. 4 năm của Trump chuyển thành 4 năm của Biden. Rồi Trump trở lại. Không phải xu thế “phá hủy sáng  tạo” (disruptive innovation), như Trần Huỳnh Duy Thức nhận định trong 1 status của ông khi nước Mỹ “rung lắc”: Trump chiến thắng ngoạn mục. Trump và không Trump là xu thế nước Mỹ. Mỹ phát triển vượt bậc nhờ trong nước họ luôn luôn xảy ra mâu thuẫn. Nước Mỹ không hề “ổn định chính trị”. Chính nhờ bất ổn, cứ 4 năm một lần, Mỹ sẽ dẫn đầu thế giới ít ra 100 năm nữa.

Tuy nhiên, thái độ của người Việt chúng ta nên là: “Không chống Mỹ, không theo Mỹ, mà nên hiểu Mỹ”(*). Chính vì theo Mỹ mà Afghanistan bị sụp đổ để chính quyền sắt máu Taliban nắm quyền. Cũng vì chống Mỹ mà Nga (của Putin) bị chính quyền Biden cho  sa lầy ở Ukraine. Cũng vì chống Mỹ mà Cuba vẫn còn phải thức để canh giữ thế giới (thức trắng mắt). Chỉ có hiểu Mỹ, Nam Triều Tiên đánh thắng Bắc Triều Tiên và trở thành nước công nghiệp nằm trong tốp đầu thế giới. Và cũng nhờ hiểu Mỹ, Nhật Bản trở thành nên kinh tế lớn thứ ba thế giới.

Hỡi anh em của tôi. Hãy hiểu Mỹ. Chống phe dân chủ hay yêu phe cộng hòa chỉ là tình cảm nhất thời, giỏi lắm kéo dài chừng 4 năm. Đừng biến yêu ghét thành lý trí. Và cũng đừng vội coi Trump sẽ là “cứu tinh” của thế giới. Vi du: Ông sẽ chấm dứt chiến tranh ở Ukraine trong 24 giờ đồng hồ.

Tái bút: Tôi có cảm giác, phụ nữ không thể làm tổng thống nước Mỹ. Không hẳn họ không đủ khả năng. Thừa khả năng đằng khác. Ứng viên tổng thống Hillary Clinton so với Kamala Harris chưa chắc ai hơn ai. Harris là người da màu cũng như Obama. Nếu phải vượt hơn, người Mỹ mới có thể chọn một người da màu làm lãnh đạo của họ. Thường thì họ chọn người da trắng nhiều hơn dù nước Mỹ rất đi đầu trong việc bảo vệ quyền con người. Biết đâu- tuy không có chứng cứ nào cho biết vì lý do chủng tộc hay giới tính mà cả hai lần Trump đều đánh bại đối thủ là phụ nữ - Harris thất cử vì còn mang “phận đàn bà”?

(*) Lưu Á Châu, một nhà nghiên cứu Trung Quốc. Tập Cận Bình rất nể ông ta.

1vWD1P8kPbJE3tBsFsoc6qWtpUtPkeomo92SOTmVrVDo

Xem thêm